این ضرب‌المثل کنایه به چیزی ناقص و کاری ناتمام است. روزه که از نیایش‌های واجب مسلمانان است، بی نماز (که نیایش اصلی و هر روزه است) عبادتی نارسا و ناقص است؛ همچنین عروس در آیین گذشته مردم ایران بدون داشتن جهاز مطلوب نبوده است، و قرمه هم غذایی است که بی پیاز مزه ندارد.
سعدی شیرین سخن این زبانزد را به نظم اینگونه گفته است:
چه سودی دهد روزه بی نماز
چه مزه دهد قرمه بی‌پیاز
چون گوش روزه دار بر الله اکبر است
مراد، در انتظار اذان افطار بودن است. آدم منتظر، تمام فکر و توجهش پیش کسی یا خبری است که انتظارش را می‌کشد.
آدم نباید روزه شک دار بگیرد
کار مشکوک کردن، هنگامی که در انجام دادن کاری احتمال زیان و خسران باشد. کاری را که احتمال زیان و خسران در آن است نباید مرتکب شد. چرا در شک و تردید باشیم؟
جوانمردی که بخورد و بدهد
به از عابدی که روزه دارد
معنا و منظور این زبانزد (ضرب‌المثل) این است که سخاوت و بخشندگی، اجرش از عبادت یا برخی عبادت‌ها بیشتر است.
روزه خوردنش را دیده ایم
نماز خواندنش را ندیده‌ایم
این ضرب‌المثل را به شوخی و مزاح به کسی که در انجام عبادتش کوتاهی می‌کند گویند.
روزه هم دارم، خادم مسجد هم هستم
وقتی از کسی تعریف کنند و او خود طوری بر آن بیفزاید که رسوا شود.
گویند آدم ساده‌لوح یا خودخواهی در مسجدی، با نهایت خضوع و خشوع ظاهری نماز می‌گزارد. چند نفر بر او گذشته یکی از آنها به رفیقش گفت: این مرد خدا را ببین، با چه توجه و تضرّعی نماز می‌خواند. آن مرد این سخن را شنید. فوراً نماز خود را شکسته به آنها گفت: «روزه هم دارم، خادم مسجد هم هستم»
این جمله در موقعی بطور تمثیل گفته می‌شود که از شخص تعریفی کنند و او خود نیز چیزی برآن مزید کند، اما بطوریکه خود را رسوا و مفتضح ساخته، تعریف دیگران را نیز لغو و باطل سازد.
همیشه شعبان یک بار هم رمضان.
این ضرب‌المثل به عنوان تعریض به کسی گفته می‌شود که بار زحمتِ کار را بر دوش دوست خود می‌افکند و خویشتن زیر بار زحمت نمی‌رود. وقتی کارهای دشوار همیشه به یک شخص رجوع شود گویند. مثلِ: «همیشه ما می‌دیدیم یکبار هم تو ببین»
